उदो बोला उदो अंबा बाई माउलीचा हो
उदोकार गर्जती काय महिमा वर्णू तिचा हो || धृ ||
अश्विन शुद्धपक्षी अंबा बैसली सिंहासनी हो
प्रतिपदेपासून घटस्थापना ती करुनी हो
मूलमंत्र – जप करुनी भोवत रक्षक ठेवुनी हो
ब्रह्म विष्णू रुद्र आईचे पूजन करिती हो || १ ||
द्वितीयेचे दिवशी मिळती चौषष्ठ योगिनी हो
सकळामध्ये श्रेष्ठ परशुरामाची जननी हो
कस्तुरी मळवट भांगी शेंदूर भरुनी हो
उदो:कार गर्जती सकळ चामुंडा मिळूनी हो || २ ||
तृतीयेचे दिवशी अंबे शृंगार मांडीला हो
मळवट पातळ चोळी कंठी हार मुक्ताफळा हो
कणकेचे पदके कासे पितांबर पिवळा हो
अष्टभुजा मिरविसी अंबे सुंदर दिसे लीला हो || ३ ||
चतुर्थीचे दिवशी विश्व व्यापक जननी हो
उपासका पाहसी माते प्रसन्न अंत:करणी हो
पूर्णकृपे जगन्माते पाहसी मनमोहनी हो
भक्तांच्या माउली सूर ते येती लोटांगणी हो || ४ ||
पंचमीचे दिवशी व्रत ते उपांग ललिता हो
अर्ध पाद्य पूजेने तुजला भवानी स्तवती हो
रात्रीचे समयी करती जागरण हरीकथा हो
आनंदे प्रेम ते आले सद् भावे ते ऋता हो || ५ ||
षष्ठीचे दिवशी भक्ता आनंद वर्तला हो
घेउनि दिवट्या हाती हर्षे गोंधळ घातला हो
कवडी एक अर्पिता देशी हार मुक्ताफळा हो
जोगवा मागता प्रसन्न झाली भक्त कुळा हो || ६ ||
सप्तमीचे दिवशी सप्तशृंग गडावरी हो
तेथे तु नांदशी भोवती पुष्पे नानापरी हो
जाईजुई शेवंती पूजा रेखियली बरवी हो
भक्त संकटी पडता झेलुन घेशी वरचेवरी हो || ७ ||
अष्टमीचे दिवशी अंबा अष्टभुजा नारायणी हो
सह्याद्री पर्वती पाहिली उभी जगद्जननी हो
मन माझे मोहिले शरण आलो तुज लागुनी हो
स्तनपान देउनि सुखी केले अंत:करणी हो || ८ ||
नवमीचे दिवशी नव दिवसांचे पारणे हो
सप्तशती जप होम हवने सद्भक्ती करुनी हो
षडरस अन्ने नेवैद्याशी अर्पियली भोजनी हो
आचार्य ब्राह्मणा तृप्तता केले कृपे करुनी हो || ९ ||
दशमीचे दिवशी अंबा निघे सिमोल्लंघनी हो
सिंहारूढ करि सबल शश्त्रे ती घेउनी हो
शुंभनीशुंभादीक राक्षसा किती मारसी राणी हो
विप्रा रामदासा आश्रय दिधला तो चरणी हो || १० ||
नवरात्री आरतीचे महत्त्व
नवरात्र हा नऊ दिवसांचा देवीचा उत्सव आहे. महाराष्ट्रासह संपूर्ण भारतात भक्तगण देवी दुर्गेच्या नवरूपांची पूजा करतात. सकाळ-संध्याकाळ देवीची आरती म्हणणे हा प्रत्येक दिवसाचा महत्त्वाचा भाग मानला जातो.
“उदो बोला उदो अंबाबाई माऊलीचा हो” ही आरती विशेषतः नवरात्रीत गायली जाते. यात प्रतिपदा ते दशमीपर्यंत देवीच्या विविध स्वरूपांचे वर्णन केले आहे. त्यामुळे ही आरती केवळ स्तुतीगीत नसून नवरात्रीच्या प्रत्येक दिवसाचा सारांश सांगते.
नवरात्री आरतीतील दिवस आणि देवीचे रूप
आरतीमध्ये प्रत्येक दिवशी देवीचे वेगवेगळे स्वरूप वर्णिलेले आहे. खालील तक्त्यामध्ये याचे विवरण दिले आहे:
| प्रतिपदा | घटस्थापना | देवी सिंहासनावर विराजमान होते |
| द्वितीया | चौषष्ठ योगिनी, परशुरामाची माता | शक्ती व मातृत्वाचे रूप |
| तृतीया | साज-शृंगार | मुक्ताफळ हार, पितांबर, सौंदर्याचे दर्शन |
| चतुर्थी | विश्वव्यापिनी | भक्तांना कृपा करणारी जननी |
| पंचमी | उपांग ललिता | भक्तांना आनंद व प्रेम देणारी |
| षष्ठी | प्रसन्न रूप | गोंधळ, जागरण, भक्तांच्या आनंदाची अनुभूती |
| सप्तमी | सप्तशृंगी रूप | संकटमोचक स्वरूप |
| अष्टमी | नारायणी रूप | मातृत्व व शक्ती यांचे मिलन |
| नवमी | सप्तशती जप, नेवैद्य | भक्तांच्या अर्पणाने प्रसन्न होणारी |
| दशमी | विजयादशमी | राक्षसांचा नाश करून भक्तांचे रक्षण करणारी |
नवरात्री आरतीचे सांस्कृतिक महत्त्व
- महाराष्ट्रात सप्तशृंगी देवीची आरती खूप प्रसिद्ध आहे.
- गावोगावी जागरण, भजन, गोंधळ यावेळी ही आरती केली जाते.
- गुजरातमध्ये गरबा, दांडिया नृत्य असले तरी, महाराष्ट्रात आरती व गोंधळ या परंपरेला विशेष स्थान आहे.
- आरतीमुळे कुटुंबीयांमध्ये एकात्मता वाढते आणि भक्तांना मानसिक शांती मिळते.
आधुनिक काळातील नवरात्री आरती
आजकाल नवरात्री आरतीचे व्हिडिओ, ऑडिओ, मोबाइल app उपलब्ध आहेत. अनेक मंदिरांमधून ऑनलाइन आरतीचे थेट प्रक्षेपण केले जाते. त्यामुळे देशोदेशीचे भक्त घरबसल्या आरतीचा आनंद घेऊ शकतात.
अजुन लेख वाचा
निष्कर्ष
नवरात्री ही केवळ पूजा नसून भक्ती, संस्कृती आणि सामूहिक आनंदाचा उत्सव आहे. “उदो बोला उदो अंबाबाई माऊलीचा हो” ही आरती देवीच्या विविध रूपांचा उत्सव साजरा करते आणि भक्तांना श्रद्धा, शांती व ऊर्जा प्रदान करते.
आपणही नवरात्रीत ही आरती नक्की म्हणा आणि देवीचे आशीर्वाद मिळवा.